Een vetrijk, koolhydraatarm ‘ ketogeen’ dieet, wordt veel toegepast als een dieetbehandeling voor epilepsie. Vooral bij ernstige gevallen die niet goed reageren op medicatie. De aanmaak van ketonen bij een dieet met bijna geen koolhydraten wordt als een belangrijk mechanisme van deze behandeling verondersteld. Deze ketonen zijn voor hersencellen (neuronen en astrocyten) een energiebron die efficiënter is dan glucose, wat resulteert in gunstige metabole veranderingen, zoals het verhogen van de adenosinespiegels. Dit dieet is rond 1920 ontwikkeld om het effect van vasten na te bootsen. Van oudsher is bekend dat vasten het aantal epilepsieaanvallen vermindert of helemaal doet stoppen.
Sommige studies hebben de laatste tijd echter de centrale rol van ketonen in twijfel getrokken. Van verzadigde vetzuren met middellange ketens, die deel uitmaken van een veelgebruikte variant van het dieet (het middellange-keten triglyceriden (MCT) ketogeen dieet), is aangetoond dat het direct remming veroorzaakt van AMPA-receptoren (glutamaatreceptoren) en de celenergetica kan veranderen door middel van mitochondriale biogenese.
Door deze mechanismen zullen vetzuren met middellange ketens in plaats van ketonen het begin van aanvallen blokkeren en de aanvalsdrempel verhogen. Dit is althans wat gesteld wordt in een belangrijk artikel in The Lancet Neurology. Als dit klopt hoeft het dieet veel minder streng te zijn en mogen er meer koolhydraten gegeten worden als er MCT olie – meestal gezuiverde kokosolie – aan de voeding wordt toegevoegd.
De 3 belangrijkste versies van het ketogeen dieet momenteel voor de behandeling van epilepsie zijn het klassieke ketogeen dieet. Dit is het strengst en heeft daarom de meeste uitvallers. Het heeft een bijzonder hoog vetgehalte, 90% bij volwassenen, iets minder bij kinderen die meer eiwitten nodig hebben. Dan is er het aangepast Atkins dieet. Dit is minder restrictief, bevat meer eiwit maar bevat, zeker in het begin, ook heel weinig koolhydraten. En dan zijn er de MCT ketogeen dieten.
De effectiviteit van het klassieke ketogeen dieet en het aangepast Atkins dieet zijn systematisch met elkaar vergeleken. De vergelijking is gebaseerd op 11 gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken, waaraan 712 kinderen en adolescenten en 66 volwassenen (alleen ‘Atkins’) deelnamen. Het volledig stoppen van aanvallen werd gemeld bij maximaal 25% van de kinderen en adolescenten in de ‘Atkins’-groep na 3 maanden; meer dan 50% vermindering van aanvallen bij maximaal 60% van de kinderen en adolescenten. In de klassieke ketogeengroep werd afwezigheid van epilepsieaanvallen gemeld bij maximaal 55% van de kinderen na 3 maanden en een vermindering van aanvallen van meer dan 50% bij maximaal 85% van de patiënten. In de Atkinsgroep voor volwassenen werd bij 35% van de patiënten een vermindering van de aanvallen met meer dan 50% gemeld. Er werd geen volledige afwezigheid van aanvallen gerapporteerd bij volwassenen op Atkins. In een andere meta-analyse bleek dat het klassieke ketogeen dieet effectief was voor hardnekkige epilepsie bij volwassenen: 13% van de patiënten werd aanvalsvrij, 53% had een vermindering van de aanvallen met 50% of meer, en 27% had een vermindering van minder dan 50% onder degenen die de behandeling voltooiden. Het klassieke dieet ging consistent gepaard met meer bijwerkingen dan het Atkins dieet maar was dus wel effectiever.
MCT ketogeen dieet
Bij de versie van het MCT dieet dat in Nederlandse klinieken wordt gegeven mag 20% van de calorieën uit koolhydraten bestaan. Er wordt een MCT olie gegeven van Nutricia dat voor 18% uit caprinezuur (ook bekend als decaanzuur) bestaat. Dit is volgens het artikel in The Lancet Neurology het belangrijkste vet dat de aanvallen zou moeten voorkomen. In de winkel zijn MCT oliën verkrijgbaar die voor 40% uit dit vet bestaan. Liquigen is verdund met water waardoor het makkelijker opgedronken wordt. Pure MCT olie wordt doorgaans aan de voeding, bijvoorbeeld yoghurt, toegevoegd.
Er zijn tot dusver een paar wetenschappelijke studies verschenen naar de effectiviteit van een dieet met MCT olie. Een Thaise studie met 16 kinderen liet onderstaande gunstige resultaten zien. Maximaal 15% van de calorieën mochten uit koolhydraten bestaan.
“De reductie in dit onderzoek was significant, en het uitvalpercentage was laag: 80% volgde na 1 jaar nog steeds het ketogeen dieet.
Dit komt waarschijnlijk door de minder koolhydraatbeperking
en gemakkelijkere bereiding van MCT-olie die kan worden toegevoegd
rechtstreeks in voedsel of aanvullende dranken”
In dit Thaise onderzoek leverde de MCT olie bijna de helft van de calorieën.
Een ander recent onderzoek uit Engeland gebruikte een speciaal commercieel drankje met MCT olie, vergelijkbaar met wat in Nederland door klinieken wordt gebruikt. Hieraan deden 26 volwassen en 34 kinderen mee. Ongeveer een derde viel uit tijdens het onderzoek meestal vanwege maag en darmklachten in het begin.
Ondanks het hoge koolhydraatgehalte in de voeding en het niet optreden van noemenswaardige ketose tijdens het onderzoek was het dieet toch redelijk effectief. Het aantal epilepsieaanvallen was na 12 weken gemiddeld gehalveerd. Er werd geen verband gevonden tussen de effectiviteit en het ketonengehalte maar wel met het gehalte van het middenlangeketen vetzuur caprinezuur.
In Nederland worden ketogene diëten bij epilepsie o.a. toegepast in het UMC Utrecht, Maastricht UMC, Kempenhaeghe, Sein.
Katrin Augustin, Aziza Khabbush, Sophie Williams, Simon Eaton, Michael Orford, J Helen Cross, Simon J R Heales, Matthew C Walker, Robin S B Williams,
Mechanisms of action for the medium-chain triglyceride ketogenic diet in neurological and metabolic disorders,The Lancet Neurology, Volume 17, Issue 1, 2018,Pages 84-93,
Wheless, J.W. (2008), History of the ketogenic diet. Epilepsia, 49: 3-5.
Zarnowska IM. Therapeutic Use of the Ketogenic Diet in Refractory Epilepsy: What We Know and What Still Needs to Be Learned. Nutrients. 2020 Aug 27;12(9):2616. doi: 10.3390/nu12092616. PMID: 32867258; PMCID: PMC7551948.
Effectiveness of Medium Chain Triglyceride Ketogenic
Diet in Thai Children with Intractable Epilepsy
Krisnachai Chomtho MD, Orapa Suteerojntrakool MD, Sirinuch Chomtho MD
K.Vita: a feasibility study of a blend of medium chain triglycerides to manage drug-resistant epilepsy Natasha E Schoeler et al Brain Communications, Volume 3, Issue 4, 2021, fcab160,
Gerelateerd: Hennepolie cannabidiol tegen epilepsie
Visolie mogelijk zinvol bij epilepsie
Cholesterolstijging of daling door koolhydraatarm dieet?
Delen.