Vader Jacob, slaapt gij nog ?

Ongetwijfeld kent u het liedje. Het gaat over een monnik die zich heeft verslapen en door de collega-monniken flink wakker wordt geschud omdat het tijd is om de klokken voor de ochtendaanbidding te luiden.

Nu had vader Jacob wel eens klokken horen luiden, maar of hij iets wist van de ingebouwde fysiologische klokken die in veel dierlijk en zeker in menselijk leven voorkomt, blijft een open vraag. Sommige van die klokken gaan automatisch, zoals hartslag en ademhaling. Het neurale netwerk voor de ademhaling, in de hersenstam, kan helemaal zelfstandig werken. Daar sta je normaal gesproken niet bij stil – behalve als je verkeerd ademt zoals bij hyperventileren- maar u kunt haar wel onder controle brengen, zoals wanneer u uw adem inhoudt.

Zo is er ook de inwendige klok die het waak en slaapritme regelt, het z.g. circadiaanse ritme. Dit bijzondere uurwerk loopt autonoom, met een cyclus van ongeveer 24 uur, en kan worden bijgesteld door blootstelling aan licht op zorgvuldig gekozen momenten. Deze fysiologische klok zorgt niet alleen voor onze slaapbehoefte, maar regelt ook de lichaamstemperatuur en de tijd dat we moeten eten.

Zoals het klokje thuis tikt…

Wie wel eens een intercontinentale vlucht heeft gemaakt weet dat het klokje thuis anders tikt dan in het land van aankomst. Dat vreemde gevoel heet: jetlag.

Daar hadden de mensen honderd jaar geleden niet zo’n last van, want de reisafstanden waren korter en de wijze van verplaatsen verliep geleidelijker. Ging men in die tijd van Europa richting de Verenigde Staten dan werd er tijdens de zeereis op gezette tijden wat met de klok gerommeld, waardoor men aan het einde van de trip redelijk fris op de kade van New York stapte. Met uitzondering dan van de meeste opvarenden van de TITANIC… Jetlag treedt op als uw circadiaanse klok anders is afgesteld dan de dag en nachtcyclus in de buitenwereld. Uw hersenen willen gaan slapen als ze eigenlijk wakker moeten blijven of vicaversa. Uw klokje tikt dan even niet meer zoals thuis met als gevolg dat lichaamstemperatuur, honger en slaap uit balans raken. Dat veroorzaakt sufheid, verlies van alertheid en spijsverteringsstoornissen, of juist een hongergevoel waardoor u s’nachts ineens trek krijgt in een omeletje met ham en kaas. Jetlag is dus een verstoring van het slaap-waakritme die veroorzaakt wordt door het reizen per vliegtuig door verschillende tijdzones. En hoe meer tijdzones worden gepasseerd, des te groter is het effect op uw lichaam. Bovendien wordt ook de bloedcirculatie trager met als gevolg gezwollen voeten en enkels, of in extreme gevallen diep-veneuze trombose met mogelijk embolie. Een gevaarlijke situatie, vooral als de bloedprop een reisje maakt naar uw longen ! Uit een recent Amerikaans onderzoek is gebleken dat passagiers die tijdens lange afstandsvluchten bij het raam zitten 2 x zoveel kan op trombose hebben, dan mensen die bij het gangpad zitten en af en toe de benen kunnen strekken. Diep-veneuze trombose veroorzaakt soms flinke pijn in de bekkenstreek of de benen. Bij die laatste vaak met een acute zwelling.

Wie vliegt staat ook bloot aan een aanzienlijke hoeveelheid straling die een aanslag doet op uw weerstand. Uw epifyse [pijnappelklier] raakt daardoor ontregeld, de melatonineproductie [slaaphormoon] uit balans en uw lichaamsklok danig in de war. Om zich enigszins tegen die straling te beschermen zou het gebruik van astaxanthine uitkomst kunnen bieden [ zie mijn blog “Zeebanket”]

Jetlag niet altijd onschuldig

Volgens de twee neurowetenschappers dr. Sandra Aamodt en dr. Sam Wang is herhaalde jetlag niet alleen maar vervelend, het kan ook schadelijk zijn voor de gezondheid van uw brein. Mensen die vaak over veel tijdzones reizen, kunnen last krijgen van hersenbeschadigingen en van geheugenstoornissen. In een onderzoek werd vliegend personeel met een diensttijd van vijf jaar, dat regelmatig minder dan vijf dagen vrij had genomen na een lange vlucht vergeleken met personeel dat twee weken of meer vrij had gehad tussen twee lange tochten. Beide groepen hadden er in totaal hetzelfde aantal vliegkilometers op zitten. De mensen met korte pauzes hadden een minder grote slaapkwab- een deel van de hersenen dat betrokken is bij leren en geheugen. Ze hadden ook meer moeite met een geheugentest, zodat daar uit op te maken viel dat regelmatig lang reizen hun brein beschadigd had. Die schade was mogelijk het resultaat van stresshormonen, die worden afgescheiden tijdens de jetlag en waarvan bekend is dat ze schadelijk zijn voor de slaapkwab en het geheugen. Dat dit voornamelijk geldt voor vliegtuigpersoneel dat meer dan eens in de twee weken door een grote hoeveelheid tijdzones vliegt moge duidelijk zijn. Voor vakantiegangers die 1 x per jaar Oom Willem en Tante Marie in Amerika bezoeken wordt de soep niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend. Ook niet aan boord van een vliegtuig……

Praktische tips

Hazel Courteney is een bekend Brits auteur met grote kennis van zaken op het gebied van natuur en voedingsgeneeskunde. Ze is zelf reislustig en weet wat het is om door tijdzones te vliegen. Zij geeft een aantal gezonde tips om de vervelende gevolgen van jetlag zoveel mogelijk te voorkomen.

A) Gebruik tijdens lange vluchten kleine lichte maaltijden en reduceer uw gebruik van dranken die vochtafdrijvend werken zoals thee, koffie, cola en alcohol. De uitwerking van alcoholische dranken wordt 2-3 x versterkt als u het in de lucht drinkt ! Vraag liever mineraalwater aan de stewardess, of neem zelf een paar flesjes mee. Water is een uitstekende bloedverdunner. Tenslotte zijn alle vliegtuigen uitgerust met een toilet, en regelmatige wandelingetjes in die richting stimuleren de bloedsomloop. Ga van tijd tot tijd in het gangpad staan en doe een aantal rek en strekoefeningen. Masseer elk uur uw onderbenen in de richting van de knie.

B) Eet zo weinig mogelijk suikerrijke producten. Soms krijg je als toetje zo’n kleverig zoet fabrieksgebakje, maar die kunt u beter laten staan. Suiker verlaagt de weerstand en het lichaamsgehalte aan mineralen. En die blazertjes boven uw hoofd, waar “frisse” lucht uit komt zitten vol bacteriën en virussen die zich gemakkelijk verspreiden. Dikwijls zie je dan ook mensen na een vlucht flink verkouden worden.

C) Zorg voordat u op reis gaat voor een goede nachtrust. Dat levert minder jetlag op. Bij aankomst is een beetje lichaamsbeweging een aanrader en als dat praktisch uitvoerbaar is: ga even wandelen of zwemmen. En als hij schijnt: zorg dan voor veel zonlicht. Dat helpt om uw lichaamsklok te resetten. Na de landing ook weer lichte maaltijden gebruiken.

D) Probeer op te blijven totdat de plaatselijke klok aangeeft dat het bedtijd is. Hazel schrijft: “Als ik in westelijke richting reis- zoals naar de U.S.A.- blijf ik meestal op tot de lokale tijd van 20.00 uur. Ga ik naar het Oosten dan wordt het wat moeilijker, en doe ik een schoonheidsslaapje. Hoe sneller je ingesteld bent op de lokale tijd, des te beter”.

E) Als u lang op uw overstap moet wachten, probeer als het mogelijk is op de luchthaven een douche te nemen. Dat helpt om de spieren te ontspannen en stimuleert uw bloedcirculatie.

Voedingssupplementen

De orthomoleculaire voedingskunde biedt nog wat extra steuntjes in de rug om de vervelende aspecten van jetlag zoveel mogelijk te verminderen zoals :

1. L-Tryptofaan of 5-HTP. Dat is een precursor van melatonine, het hormoon dat het dag/nachtritme reguleert. Daarvan kan vanaf 3 dagen voor de reis 2 x daags 1200 mg worden ingenomen op de tijdstippen dat het in het land van bestemming ontwaak- c.q. bedtijd is. Vitamine B6, magnesium en vitamine C versterken de werking van dit essentiële aminozuur. Niet gebruiken in combinatie met antidepressiva van het type MAO-remmer of tijdens zwangerschap. L-Tryptofaan is ook geen vriend van het parkinsonmiddel carbidopa. Niet samen gebruiken dus. Vitamine B6 kan in een dosering van 2 x daags 50 mg worden gebruikt om de omzetting van tryptofaan in serotonine en melatonine te stimuleren.
2. Melatonine, versnelt het herstel van het dag/nachtritme en kan vanaf 2 dagen voor de reis tot 10 dagen na aankomst een half uur voor het slapen gaan worden ingenomen in een dosering van 1 x daags 0,3 -5 mg.
3. Vitamine B12 [methylcobalamine], bevordert een snelle melatonineproductie en ondersteunt de juiste instelling van de natuurlijke slaap-waak cyclus.

Wat vader Jacob betreft: laat de man slapen, hij zal zijn rust nodig hebben. Ik wens u in elk geval een prettige reis en een behouden aankomst zonder jetlag.

Literatuur:

Welcome to your brain, dr. Sandra Aamodt en dr. Sam Wang, U.S.A. New York 2008

500 of the Most Important Health Tips You’ll Ever Need, Hazel Courteney, U.K. London 2009