Apotheken hebben mijn intense belangstelling. Of ik nu in het buitenland ben of “ergens” binnen Neerlands grenzen , als ik zo’n pillenwinkel zie word ik er als door een magnetische kracht naar toe getrokken. Ik druk mijn neus dan zo plat mogelijk tegen de winkelruit om te zien hoe daarbinnen “de boel geregeld” is. Nee ik ben niet ziek en ook niet bang het te worden. Waarom ik toch naar binnen gluur ? Ik hou van apotheken “um die Apotheke selbst”, om het eens in het Engels te zeggen. Al sinds mijn jeugd ben ik gefascineerd door de bijzondere sfeer in zo’n bedrijf, de specifieke geuren die er hangen, het Latijn op de potten en flessen, de systematische indeling der geneesmiddelengroepen. De Grote van Dale zal de uitdrukking wel niet kennen, maar ik noem dat gevoel “farma-romantiek”.
Kloosterapotheek
Nu moet ik toegeven dat de huidige apotheken minder aan dat gevoel appelleren, dan de apotheken uit mijn jeugd. Daar kreeg je nog lamme armen van het zalf bereiden en kromme vingers van het poeders vouwen. De apotheek van vandaag is een efficiënt ingedeelde ruimte met honderden schuifladen, waarin de medicijnen kant en klaar zijn opgeborgen. Zo uit de winkel op uw tafel. Er wordt niet meer zo heel veel aan artsenij “bereidkunde” gedaan, zoals de Nederlandse vertaling van het woord “farmacie” zo mooi luidt. Het gaat nu meer om adviseren en distribueren. Niet minder belangrijk natuurlijk.
‘Als je een echte oude apotheek wilt zien, dan weet ik wel iets voor je’, zei het nichtje van mijn vrouw toen we in juli weer even op de thuisbasis in Slovenië waren. En zo togen wij naar het plaatsje Olimje pri Podcetrtku [ nee doet u geen moeite- is voor Nederlanders niet uit te spreken] waar zich één van de drie oudste nog bestaande Europese kloosterapotheken bevindt.
De andere twee zijn te vinden in Parijs en Dubrovnik [Kroatië].
We stoppen bij een fraai gerenoveerd Franciskanerklooster dat oorspronkelijk een oud kasteel uit 1208 is geweest. Mijn oog valt direct op de ernaast gelegen kruidentuin. Ik begin meteen langs de bordjes met Latijnse opschriften te lopen en lees: Echinacea Purpurea [Dr. Vogel zou er helemaal blij van worden !], Calendula Officinalis ,een krachtig natuurlijk antibioticum, Hypericum Perforatum werkzaam tegen milde vormen van depressie, Cimicifuga Racemosa, helpt tegen opvlieg….
‘Kje je Toni?’ [Waar is Ton] roept mijn schoonmoeder ineens, een heel eind bij mij vandaan. ‘Oh, die is in zijn element, die komt wel’ zegt mijn vrouw. Met enige tegenzin verlaat ik “mijn” kruidentuin en loop richting familie. Ik haal ze in op het moment dat ze door een grote donkere poort verdwijnen.
‘We komen om de oude apotheek te bezichtigen’, roept nichtlief in een bumifoontje, nadat ze op een bel heeft gedrukt.
Even later verschijnt een monnik in een bruine pij met een grote sleutel in zijn hand. Hij loopt met ons mee naar de linker toren en steekt de sleutel in het slot van een eikenhouten deur met het opschrift “Stara Lekarna” [ oude apotheek] Die gaat met een knarsend geluid open. We stappen een naar kruidengeurende koepelvormige ruimte binnen.
Beeldverhalen
Mijn oog valt direct op de prachtige fresco’s die op de wanden en het plafond zijn aangebracht. Een Duitstalige brochure die ik bij de ingang uit een rek heb geplukt leert mij dat die in de 16de eeuw zijn gemaakt door een zekere Anton Lerchinger uit Rogatec. Ik ken de man niet, maar het moet een zeer getalenteerde kunstenaar zijn geweest. Wat mij opvalt is dat de frescoschilder Bijbel en farmacie op originele wijze aan elkaar heeft gekoppeld. Het zijn ware beeldverhalen.
Vlak boven mij in het midden van de koepel zie ik een afbeelding van God, die met uitgespreide armen over Zijn schepping zweeft, alsof Hij zeggen wil “ziet, dit alles geef Ik u tot uw eigen genezing”. Niet ver daar vandaan, boven het eerste mensenpaar, staan in het Hebreeuws de vier letters van Gods Naam JHWH, die in de meeste Europese talen als Jehova(h) wordt uitgesproken.
In de nabijheid van Gods voeten zijn verschillende dieren afgebeeld. Het vet daarvan werd door Middeleeuwse apothekers gebruikt om allerlei zalven te bereiden. Door het uitkoken van schapenwol bijv.verkrijgt men lanoline, dat ook nu nog als basis voor sommige zalven wordt gebruikt.
One apple a day
Recht boven de apotheekingang is een fraaie fresco te zien van Adam en Eva, direct na de zondeval. Ze hebben hun paradijselijke volmaaktheid verloren en zijn nu voor hun fysieke welzijn aangewezen op de geneeskracht van door de Schepper verschafte planten. Eva houdt het eerste geneesmiddel in haar hand- een appel. Niet te verwarren met de verboden vrucht, die juist het symbool is voor lichamelijk en geestelijk verval ten gevolge van ongehoorzaamheid aan God.
Wat Eva niet wist, maar wij wel, is dat appels [vooral biologisch gekweekte !] rijk zijn aan een stofje genaamd quercetine.
Dat is een z.g. bioflavonoïde die niet alleen de groei van verschillende typen kankercellen blijkt te kunnen remmen, maar ook tegen trombose helpt. Verder gaat quercetine ontstekingen en allergieën tegen. One apple a day keeps the doctor away, zeggen de Britten. Ik raad u echter aan om er per dag een paar meer te eten.
Als ik naar links kijk zie ik op een andere fresco Noach. Hij heeft zojuist de zondvloed overleefd en staat afgebeeld met een wijnrank in zijn hand. [Rode]wijn: goed voor hart en bloedvaten !
Noach ziet er een beetje “aangeschoten” uit, kennelijk door de hoeveelheid wijn die hij genuttigd heeft.
Dit beeldverhaal vertelt ons twee belangrijke wijsheden:
1. wijn bevat gezondheid, o.a. door de aanwezige proanthocyanidinen en de resveratrol, krachtige antioxidanten die ontstekingen en kwaadaardige celvorming tegengaan. [zie voor een uitgebreide uiteenzetting daarover mijn artikel “In Vino Veritas” ]
2. dat overdaad schaadt en wijn, alleen met mate gedronken, een positieve uitwerking op de gezondheid heeft ! [One glass a day keeps…]
Wees lief !
De wandschilderingen van Lerchinger willen ons nog iets anders leren, namelijk de belangrijkheid van de juiste relatie tussen de geest en het lichaam. Of zoals de Romeinen zo mooi zeiden:”Mens sana in corpore sano” [= een gezonde geest in een gezond lichaam].
De profeet Jona is een figuur uit de Bijbelse geschiedenis die dat niet goed begrepen had.
Op de fresco zie je duidelijk dat hij de pest in heeft. Zijn gezicht is vervult van haat en ergernis.
Hij wacht tot God de heidense stad Nineve vernietigt, maar God doet het niet. Hij schenkt de stad vergeving, omdat Hij constateert dat de inwoners oprecht berouw van hun zonden hebben. Dat bevalt Jona niet.
Wat je belooft moet je ook doen, zeker als het God betreft. Maar Jona gaat aan een uiterst belangrijk feit voorbij. God is geïnteresseerd in het behoud van mensen, en niet in hun vernietiging. Dat heeft te maken met barmhartigheid en vergevensgezindheid. Die eigenschappen bezit God in ruime mate, wij niet. Jona ook niet. En dat kan je opbreken, en je gezondheid aantasten. De psycho-immunoneurologie, een moderne tak van de medische wetenschap, heeft inmiddels aangetoond dat het koesteren van wrok of haatgevoelens jegens anderen een verwoestende uitwerking op je geestelijke en fysieke gezondheid heeft. Het verlaagt je weerstand en zet daarmee de poort open voor allerlei nare ziektes, zoals kanker en hartkwalen. Ik verzoek u in dit verband nog eens extra te letten op de uitdrukking “de pest in” hebben ! Heb je naaste lief, wil deze fresco ons dus zeggen. Daar blijf je [zelf en de ander] gezond bij.
Goede vriend
Ik laat mijn familie bij de pruilende Jona achter en loop even naar het raam. Daar zie ik een afbeelding van mijn goede vriend Hippocrates, de grondlegger van de moderne geneeskunde. In zijn hand heeft hij een Alsemtak [Artemisia Absinthium], dat destijds gebruikt werd als middel bij spijsverteringsstoornissen. Zijn huisartsenpraktijk was gevestigd in Griekenland en hij leefde van 460-377 v.Chr. Ik noem hem mijn goede vriend omdat hij de eerste dokter in de geschiedenis is die twee belangrijke zaken heeft benadrukt:
1. een goede verstandhouding tussen arts en patiënt is onontbeerlijk voor het genezingsproces.
2. voeding dient de belangrijkste rol te spelen bij de geneeskundige behandeling. Pillen, poeders en dranken komen pas aan de orde als met de voeding onvoldoende resultaat is geboekt.
Beide stellingen zijn mij uit het hart gegrepen, en wat een actuele raad voor de hedendaagse medische praktijk !
Grote Timmerman
De laatste fresco laat Christus zien, de Grote Timmerman uit Nazareth. Hij geneest door goddelijke kracht een verlamde, een geschiedenis die in het 9de hoofdstuk van het Mattheüs-evangelie is te vinden. Wat op de schildering opvalt is de volledige afwezigheid van enig “aards” geneesmiddel.
Franciskus van Assisi [1181 – 1226] is de stichter van de religieuze orde, die het klooster van Olimje en de eeuwenoude apotheek beheert.
De meeste van Franciskus’ theologische inzichten deel ik niet, toch vind ik hem een bijzonder mens. Hij moest niets van kerkelijke pracht en praal hebben en streefde naar een eenvoudig, bijna kinderlijk geloof. Hij noemde de planten en dieren, zijn broeders en zusters. Om aan te geven dat zij medeschepselen van God zijn die liefde en respect verdienen. Zou iedereen er zo over denken, dan zouden er vandaag minder planten en dieren uitsterven. Wat zou ons verziekte en vergiftigde milieu er dan gigantisch op vooruit gaan !
De navolgers van Franciskus legden zich ook toe op armenzorg en ziekenverpleging. De kennis der fytofarmacologie [kruidengeneeskunde] nam onder hun supervisie een zeer hoge vlucht. De farmaceutische industrie plukt daar nog dagelijks de goede vruchten van.
Maar Franciskus ging nog verder. Hij geloofde de Bijbelse belofte dat aan het einde der tijden de lijdende mensheid door Christus verlost zou worden van al haar fysieke en geestelijke kwalen. Een vrederijk zonder pillen, poeders en dranken. Dood en ziekten zullen dan verdwenen zijn en apotheken dingen die voorbij zijn gegaan. En weet u wat ik nou ineens bij mijzelf zit te denken ? Misschien kom ik tegen die tijd Franciskus wel tegen. Eerlijk gezegd verheug ik mij daar nu al op !
Anthon de Bont (tevens foto’s)
Delen.