Oorzaak hoge bloeddruk en diabetes vanuit evolutionair perspectief

Jared Diamond, geograaf, bioloog, fysioloog en antropoloog, werd beroemd door het baanbrekende ‘Zwaarden, paarden en ziektekiemen‘ Ook ‘Collapse’ werd een groot success. Deze boeken gaan over het succes en de ondergang van samenlevingen.

Intellectueel zwaargewicht en multidisciplinaire wetenschapper Jared Diamond bestudeerde enkele tientallen samenlevingen die tot voor kort nog in het stenen tijdperk leefden. In De wereld tot gisteren. Wat we kunnen leren van traditionele samenlevingen beschrijft hij vele aspecten van sociaal gedrag in diverse tribale culturen. Van deze culturen, allemaal experimenten in succesvol menselijk gedrag’  kunnen we soms leren hoe het beter kan.  De opvoeding van kinderen, de plaats van ouderen in de samenleving en het beslechten van onderlinge conflicten vond in sommige culturen op bijzonder elegante en harmonieuze wijze plaats. Eenzaamheid was in traditionele samenlevingen geen probleem.  Niet dat in tribale samenlevingen alles altijd beter was. Jared Diamond stelt dat in vele van deze samenlevingen ook bijzonder onvriendelijk met vreemdelingen werd omgegaan en dat dood door moord en oorlog een veel vaker voorkomende doodsoorzaak was dan heden ten dage. Volgens sommigen geeft hij door deze beweringen een onterechte rechtvaardiging achteraf van de koloniale ‘ pacificatie’. Een interessante discussie onder antropologen ( zie o.a.) maar niet het onderwerp van deze website. Op het gebied van gezondheid en voeding zijn zijn bevindingen veel minder controversieel. De afwezigheid van niet-infectieziekten in deze traditionele gemeenschappen is bijna uitsluitend te verklaren door verschil in voeding. In de westerse industriële samenlevingen komen 90% van de mensen te overlijden aan deze vermijdbare aandoeningen. In het boek van Jared Diamond treffen we geen details aan van kruiden of andere voedingsmiddelen met bijzonder gezonde eigenschappen maar wel enkele interessante gezichtspunten over twee voedselbestanddelen waarvan het overdadig gebruik in moderne samenlevingen hun tol hebben geëist.

Zout 

Natrium, in de volksmond zout genoemd, is een belangrijke voedingsstof voor de mens. De zoutconsumptie varieerde sterk. Jagers-verzamelaars die veel vlees aten konden makkelijk in hun dagelijkse zoutbehoefte voldoen hoewel hun zoutconsumptie niet meer dan één tot twee gram per dag bedroeg. Andere volken moesten veel moeite doen  om aan hun noodzakelijke  zoutconsumptie te komen. Bij de Yanomamo was de maandelijkse zoutconsumptie echter slechts 1,5 gram, evenveel als in een Big Mac.  Het internationale INTERSALT project uit de jaren 80 maakte gebruik van een uniforme methode om bij 52 bevolkingsgroepen over de hele wereld de zoutinname en de bloeddruk te meten. De genoemde Yanomamö uit de Amazone hadden de laagste zoutconsumptie en de laagste bloeddruk : 96 over 61. De twee bevolkingsgroepen met de op één na laagste zoutconsumptie, de Braziliaanse Xingu-indianen en de hooglanders uit de Asarovallei in Nieuw-Guinea, hebben ook de één na laagste bloeddruk (100 over 62 en 108 over 63). Belangrijker nog is dat bij deze drie volken en bij enkele tientallen andere bevolkingsgroepen met een traditionele levenswijze en een lage zoutconsumptie de bloeddruk niet

Asaro hooglander

toeneemt op latere leeftijd. Overigens zijn voor de meeste mensen int West-Europa  brood en andere tarweproducten de belangrijkste voedselbronnen van zout. Ander kant en klaar voedsel zoals soep en vleeswaren zijn in het Westen belangrijke zoutbronnen terwijl in Azië toevoegingen in de keuken – in oa sojasaus- hiervoor verantwoordelijk zijn. Jared Diamond laat doorschemeren dat de 120 over 80 ‘ideale’ bloeddruk in werkelijkheid al aan de hoge kant is. Bij mensen bij wie dit nog hoger is – zij die gevoelig zijn voor zout – hebben een hoge natriumresorbtie door de nieren. Er wordt dan wel gezegd dat de natriumuitscheiding is verstoord. Er is dus sprake van een defect. Maar bij een evolutiebioloog als Jared Diamond gaan dan de alarmbellen rinkelen. Gemeten over voldoende generaties zullen genen die een nadelig effect hebben op de overleving weinig kans hebben om zich te verbreiden tenzij hun netto-effect het overlevings- en voortplantingssucces vergroot. Zo is bijvoorbeeld sikkelcelanemie op zichzelf nadelig maar dit is het gevolg van een genvariant die ook bescherming biedt tegen malaria waardoor het netto-effect in malariagebieden voordelig is. Bij zout is in een situatie van geringe beschikbaarheid het een voordeel als de nieren zeer zuinig met natrium omgaan. De ironie is nu dat degenen wier voorouders tienduizenden  jaren  lang het beste aangepast waren aan het zoutgebrek op de Afrikaanse savannes nu het meeste risico lopen om te overlijden aan de problemen van een overmaat aan zout in de straten van Los Angeles.

Suiker

Vergeleken met het dieet waaraan wij evolutionair zijn aangepast – wat wij dus zouden behoren te eten om optimaal te kunnen functioneren – bevat de gemiddelde westerse voeding ongekende hoeveelheden suiker en veel minder eiwitten en vezels. Het boek beschrijft talrijke voorbeelden van volken en en andere groepen mensen van wie eerst iedereen slank en kerngezond was maar door emigratie of plotselinge rijkdom door delfstofwinning de leefwijze en het eetpatroon veranderden waarna overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten toesloegen. Vooral de snelle toename van diabetes is opmerkelijk. Mogelijk krijgt iedereen op den duur, als hij maar ongezond en veel eet en oud genoeg wordt, op den duur diabetes type 2. Het veel vaker voorkomen van deze ziekte in bepaalde familie’s en bij bepaalde volkeren als zij een westers eetpatroon gaan hanteren, duidt er echter op dat er een belangrijke genetische component is. Herhaalde mutatie en het ontbreken van selectie zijn de twee verklaringen voor enkele andere genetische aandoeningen. Deze kunnen geen verklaring geven voor diabetes. Het komt veel te vaak voor om de verbreiding van de genen te kunnen verklaren in geval van herhaalde mutatie. Het ontbreken van selectie omdat de ziekte zich pas openbaart bij oudere mensen acht Diamond om twee reden niet geldig.

Hoewel type 2 diabetes bij Europeanen inderdaad hoofdzakelijk na het vijftigste jaar optreedt, treedt deze ziekte bij bewoners van Nauru, Indiërs en andere niet-Europeanen op bij mensen in de voortplantingsleeftijd: twintigers en dertigers en vooral bij zwangere vrouwen van wie de foetussen en baby’s ook een verhoogd risico lopen. […]Bovendien is (zoals ik in hoofdstuk 6 heb uitgelegd) in traditionele gemeenschappen, anders dan in moderne geïndustrialiseerde samenlevingen, geen enkele oudere echt ‘de vruchtbare leeftijd voorbij’ en voor de natuurlijke selectie uitgerangeerd omdat grootouders een essentiële bijdrage leveren aan de voedselvoorziening, de sociale status en de overlevingskans van hun kinderen en kleinkinderen.

Daarom veronderstelt Diamond waarschijnlijk terecht dat de genen die tegenwoordig ervoor zorgen dat de drager ervan diabetes ontwikkelt door de natuurlijke selectie juist bevorderd werden. Op twee manieren heeft de evolutie ervoor gezorgd dat de mens moeite heeft met een schijnbaar oneindige periode van overvloed.

 

Als er in het dorp voedsel is, eten ze alles op maar ze maken er geen punt van als ze twee maaltijden moeten overslaan. […] Piraha’s die voor het eerst de stad bezoeken verbazen zich over de drie maaltijden per dag. De meeste Piraha’s gaan zich dan te buiten aan grote hoeveelheden eiwitten en koolhydraten. Ze vragen vaak “Gaan we alweer eten?” Na een bezoek van drie tot zes weken keert een Piraha 15 kg zwaarder terug in zijn dorp, met vetrollen rond zijn middel en op zijn dijen.

Jared Diamond citeert diverse antropologen en missionarissen met soortgelijke verhalen. In traditionele samenlevingen kwamen hongersnoden vaak voor. Veel eten in tijden van overvloed om een voorraad vet op te bouwen kan daarom als natuurlijk, door de evolutie bevordert gedrag worden beschouwd. Ten tweede past de lichamelijke aanleg voor diabetes bij het ‘spaarzame genotype’.

Dankzij de erfelijk bepaalde snelle afscheiding van insuline konden degenen die zo’n gen bezaten suiker uit het voedsel opslaan als vet. […] In periodes van overvloed maakten individuen met zulke genen efficiënter gebruik van hun voedsel, legden ze een vetvoorraad aan om een latere periode van honger te overleven.

© Hadi Zaher. Niet iedereen op Nauru heeft overgewicht en diabetes , gelukkig
© Hadi Zaher. Niet iedereen op Nauru heeft overgewicht en diabetes , gelukkig

Nu er geen latere periodes van hongersnood meer zijn is het periodiek overeten en het eten van veel suikerrijk voedsel een blauwdruk geworden voor ellende. Voor de volken die in het verleden het vaakst te maken hadden met voedselschaarste, zoals de Pino indianen, de Australische aborigines en de bewoners van het eiland Nauru was het ‘spaarzame genotype’vroeger in het voordeel. Daarom komt daar juist nu extra veel diabetes voor. Blanke Europeanen zijn volgens Diamond het andere uiterste. Hier heeft de natuurlijke selectie de afgelopen 500 jaar gezorgd voor een afname van het spaarzame maar diabetesgevoelige genotype doordat talrijke baby’s van moeders met diabetes bij de geboorte stierven, doordat volwassen diabetespatiënten eerder overleden dan andere volwassenen en doordat kinderen en kleinkinderen van die volwassen diabetespatiënten overleden door verwaarlozing of minder moederlijke zorgen. Vanuit deze hypothese voorspelt Jared Diamond eerst een wereldwijde toename van niet-overdraagbare ziekten alvorens de epidemie zal afzwakken. U en ik hoeven hier echter geen slachtoffer van te worden. We kunnen rekening houden met onze genen en voor een aangepast gedrag kiezen.

De wereld tot gisteren. Jared Diamond  Het Spectrum, 2013 ISBN 9789000315772

Arq Bras Cardiol. 2003 Mar;80(3):289-300.

Gerelateerd: Het Paleodieet
Voeding en fysieke degeneratie

Delen.

2 gedachten aan “Oorzaak hoge bloeddruk en diabetes vanuit evolutionair perspectief”

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.