Atkins, the Zone, vetarm of mediterraan dieet?

Tot voor enkele jaren werden diëten die veel verzadigd vet en eiwitten bevatten door de gevestigde wetenschap afgedaan als riskant. Slecht voor het cholesterolgehalte, voor hart en bloedvaten, voor de nieren en de lever, zo zei men. Vanaf 2002 zijn er diverse onderzoeken uitgevoerd bij mensen met overgewicht met diëten bestaande uit extreem weinig koolhydraten, zoals Atkins’ fase 1 en en fase 2, of een meer gematigde versie met half zoveel koolhydraten als gebruikelijk. Eens kijken wat deze onderzoeken hebben opgeleverd en hoe de koolhydraatarme diëten presteren t.o.v. de andere diëten. Niet alleen wat betreft gewichtsvermindering maar ook: wat zijn de effecten op de risicofactoren voor hart- en vaatziektes?

Een grootschalig onderzoek onder jonge vrouwen (20-50 jaar) met overgewicht maar zonder diabetes vergeleek vier populaire Amerikaanse diëten die variëren in richtlijnen, waaronder het koolhydraatgehalte. Atkins , de Zone (40% koolhydraten met caloriebeperking), Learn (55-60% koolhydraten met caloriebeperking en Ornish (max. 10% vet zonder caloriebeperking waardoor dit dieet in de praktijk de meeste koolhydraten bevat). In dit één jaar durend onderzoek was het aantal mensen dat met het dieet ophielden erg laag, vermoedelijk vanwege de goede begeleiding en de betaling die de deelnemers ontvingen. Wel zie je dat de mensen zich maar gedeeltelijk aan de richtlijnen hielden. Vooral geldt dit voor de extreme Atkins en Ornish diëten. Toch zijn de praktische verschillen duidelijk. Na zes maanden waren de percentages koolhydraten van de totale calorieinname bijv.: Atkins 29,5%, Zone 43,7%, Learn 48% en Ornish 53%. De dagelijks geconsumeerde hoeveelheid verzadigd vet was toen gemiddeld respectievelijk 28 gram, 20 gram, 19 gram en 16 gram.
De gewichtsafname:

De percentages lichaamsvet waren na 12 maanden: Atkins -2,9%. Zone -1,3%, LEARN -1%, Ornish -1,5%.
Ook de vele metingen die de cardiovasculaire gezondheid moeten beoordelen waren gustiger voor het Atkins dieet met name m.b.t. de bloeddruk.

Veel zorgen zijn geuit dat koolhydraatarme diëten met veel (verzadigd) vet een nadelig effect zullen hebben op de bloedvetgehaltes [zoals cholesterol] en het risico op hart- en vaatziektes verhogen. Deze bedenkingen zijn niet bewezen door recente onderzoeken. Deze onderzoeken, zoals de onderhavige, hebben steeds laten zien dat triglycerides, HDL-C, bloeddruk, en metingen van de insulineresistentie oftewel niet verschilden oftewel gunstiger waren voor de groepen die het laag-koolhydraat dieet volgden.

Eén “confounder” – mogelijk verstorende factor – kan ik bedenken: alle proefpersonen kregen een boek over het dieet dat zij dienden te volgen. In geval van Atkins één van zijn boeken waarin ook het gebruik van voedingssupplementen wordt aanbevolen. Mogelijk zijn sommige mensen deze supplementen die een gunstige invloed kunnen hebben op de bloeddruk en andere risicofactoren gaan gebruiken. Dan hoeft het gunstige effect niet geheel aan het dieet toe te schrijven zijn. JAMA, 2007

Ook mensen met diabetes type 2 mogen volgens dit onderzoek een gunstig effect op hun welbevinden en hun suikerstofwisseling verwachten. Opmerkelijk was hier dat degenen op het koolhydraatarme dieet (20% koolhydraten) veel minder begeleiding kregen dan de mensen die het standaard dieet volgden en toch meer afvielen. Wel verlaagde men geregeld de hoeveelheid kunstmatige insuline bij de diabetici zodra de gewichtsafname stokte terwijl men zich  toch aan het dieet hield (zoals bleek uit de bloedglucosewaardes). Daarna daalde het gewicht steeds weer.

Atkins dacht dat een deel van de caloriën van een extreem koolhydraatarm dieet verdwenen in de vorm van ketonen in de urine en de adem. Dit is echter in zo’n beperkte mate het geval dat het geen noemenswaardig verschil kan maken. Ook werd gedacht dat vetten in de voeding voor verzadiging zorgen waardoor je automatisch minder eet. In een BBC documentaire uit 2004 werd dit als fabeltje ontzenuwd: de proefpersonen bij wie men stiekem extra vet in hun eten had gestopt aten juist meer caloriën. Nee

Proteïne geeft een vol gevoel. De hoeveelheid eiwitten in de voeding verhogen kan de eetlust beperken zodat mensen minder eten dan anders.BBC

Ook kan de hoge glycemische index van veel koolhydraatrijke voedingsmiddelen met weinig vezels, zoals snoepgoed, suikerspiegelschommelingen teweegbrengen waardoor je weer snel trek krijgt. In complexe maaltijden is dit niet zo van belang maar wel bij alles wat je op de lege maag als tussendoortje of karig ontbijt eet.

Ook al gaan we er nu vanuit dat de cholesterolhypothese die verzadigd vet als één van de hoofdschuldigen van hart- en vaatziektes ziet onjuist is wil dit niet zeggen dat een koolhydraatarm dieet per definitie erg gezond is. Er is nog allerlei variatie mogelijk. Transvet, rundergehakt, op hoge temparatuur verhitte voeding waarbij allerlei schadelijke stoffen ontstaan blijven ongezond. Net als het eten van te weinig groente en fruit om maar een paar zaken te noemen. Een dieet dat algemeen als gezond wordt beschouwd is het mediterrane dieet en dan met name het traditionele dieet van Kreta: een overvloedige consumptie van plantaardig voedsel zoals groenten, fruit, brood, pasta, peulvruchten en noten, olijfolie als belangrijkste bron van vet en gematigde hoeveelheden vis, gevogelte, vlees, zuivelproducten, eieren en wijn. Dit dieet werd in een recent twee jaar durend onderzoek vergeleken met het Atkins dieet en een vetarm dieet.
Zowel ‘Atkins’ als mediterraan deed het beter dan het vetarme dieet dat was samengesteld volgens de richtlijnen van de Amerikaanse hart associatie. Bij mannen was het gewichtsverlies het grootst in de koolhydraatarme groep en bij vrouwen in de mediterraan dieetgroep. Bij niet-diabetici waren de metingen mbt de suikerstofwisseling beter in de ‘Atkins’ groep en bij diabetici in de mediterraan groep.
Gewichtsverlies:

Cholesterol etc.:

Toch is de vergelijking een beetje mislukt. Al wordt gesteld dat het Atkins dieet als basis is gebruikt bleef de koolhydraatinname in de groep die het koolhydraatarme dieet volgde steeds boven de 40%.
Wel lijkt het mediterraan dieet goed te presteren. Al zijn de resultaten minder snel merkbaar dan bij het Atkins dieet. Een gezond alternatief, zeker voor vegetariërs.

New Engl J Medicine, 2008
Caveats: De richtlijnen van het Atkins dieet zijn strenger dan in deze onderzoeken in de praktijk zijn uitgevoerd. Het is daarom niet ondenkbaar dat bij het te nauwgezet opvolgen van de 20gram-40gram koolhydraatinnameregel per dag er wel nadelige effecten optreden.

Eieren mogen dan wellicht vanwege het cholesterol niet slecht zijn. Ze schijnen vaak dioxine te bevatten hetgeen een reden is om ze niet te veel te eten.
New England J Medicine, 2003
http://www.nutritionandmetabolism.com/content/3/1/22
JAMA, 2007
[ad#ad-2]